Właściwości agrofizyczne amarantusa (Amaranthus cruentus L.)

Niniejsza monografia stanowi prezentację i podsumowanie badań, przeprowadzonych w Instytucie Agrofizyki im. B. Dobrzańskiego PAN w Lublinie w tym również wyników uzyskanych w ramach realizacji projektu badawczego finansowanego przez Komitet Badań Naukowych nr 5 P06F 023 08 pt. "Określenie właściwości agrofizycznych i opracowanie podstaw technologii zbioru amarantusa" w latach 1995-97 pod kierownictwem autora. Forma spożywcza amarantusa (Amaranthus cruentus L.) została uznana na świecie jako roślina alternatywna, odznaczająca się wysoką zawartością białka i innych wartościowych składników w nasionach w porównaniu ze zbożami. W Polsce jako pierwszy zainteresował się tą rośliną i rozwinął na szeroką skalę badania prof. dr hab. Emil Nalborczyk (kierownik Katedry Fizjologii Roślin SGGW w Warszawie), który udostępnił materiał siewny do realizacji tematu, a także udzielał cennych konsultacji merytorycznych. Pornocy w tym zakresie udzielała również firma "Szarłat" w Łomży. Całą część doświadczalną (założenie i prowadzenie doświadczeń łanowych, poletkowych i zbiór amarantusa) oraz określenie cech biometrycznych roślin i podstawowych właściwości fizycznych nasion wykonano na terenie Stacji Doświadczalnej Oceny Odmian w Zadąbrowiu k/Przemyśla w oparciu o własne metody, na aparaturze oraz urządzeniach Instytutu Agrofizyki P AN. Natomiast określenie właściwości fizycznych nasion, wymagających bardziej skomplikowanych metod i aparatury, wykonano w laboratoriach Instytutu Agrofizyki PAN, w Akademii Rolniczej we Wrocławiu, a także w Oddziale Nauki o Żywności IRZ i BŻ P AN w Olsztynie. Z uwagi na specyfikę nasion amarantusa, które są bardzo drobne, opracowano nowe metody lub adaptowano standardowe. Amarantus trudno jest porównać z jakąkolwiek rośliną uprawną w Polsce, stąd też dobór obiektywnych metod badawczych i ich weryfikacja, stanowiły główną troskę wykonawców, szczególnie w czasie badań wstępnych i w pierwszym okresie realizacji projektu badawczego. Dlatego pragnę w tym miejscu wymienić osoby, które przyczyniły się do wykonania zadań badawczych, a tym samym do uzyskania interesujących wyników. W skład zespołu wykonawców z Instytutu Agrofizyki P AN - oprócz kierownika tematu - wchodzili: dr inż. Marian Grochowicz, dr inż. Tadeusz Rudko oraz dr inż. Andrzej Stępniewski. Z Akademii Rolniczej w Lublinie dr inż. Krzysztof Gołacki, dr hab. Mieczysław Szpryngżel oraz mgr inż. Wojciech Żak. Z Akademii Rolniczej we Wrocławiu dr Barbara Kram. Cechy jakościowe nasion amarantusa oraz ich mikrostrukturę określono w placówce PAN w Olsztynie dzięki zaangażowaniu się prof. dr hab. Haliny Kozłowskiej i prof. dr hab. Józefa Fornala. Analizę granulometryczną nasion i mąki wykonał dr François de Monredan z INRA Nantes we Francji. Bardzo udane i wzorowo prowadzone doświadczenia łanowe i poletkowe z amarantusem, zawdzięczam wybitnym specjalistom z zakresu doświadczalnictwa polowego inż. Antoniemu Stokłosie i Marianowi Łozie z SDOO w Zadąbrowiu. Wiele wysiłku i żmudnej pracy przy realizacji badań włożyło również grono pracowników inżynieryjno-technicznych, szczególnie w czasie trudnych pomiarów terenowych. Spośród tych osób pragnę wymienić inż. Wojciecha Bochyńskiego, Reginę Morawską oraz Andrzeja Zwierzchowskiego z Instytutu Agrofizyki P AN, którzy przez okres czterech lat wykonywali zgodnie z metodyką tysiące pojedynczych pomiarów dla uzyskania odpowiedniej liczby powtórzeń, co przyczyniło się w efekcie do uchwycenia wielu zależności przedstawionych w monografii. Ejektywna praca wszystkich wykonawców sprawiła, że dzięki pracom rozpoznawczym i opracowaniu metod, projekt badawczy został w pełni zrealizowany, zgodnie z nakreślonym harmonogramem i zakresem badań. Nie wystąpiły też żadne zakłócenia organizacyjne, dzięki dużej pomocy i zrozumieniu ze strony Dyrekcji Instytutu Agrofizyki im. Bohdana Dobrzańskiego PAN w Lublinie oraz Kierownictwa SDOO w Zadąbrowiu. Sądzę, że opracowana monografia przybliży czytelnikom mało jeszcze znany w Polsce amarantus, a dla specjalistów zajmujących się już tą rośliną będzie źródłem dodatkowych informacji, szczególnie w obszarze właściwości agrofizycznych, które mogą być przydatne dla hodowców, producentów, technologów zbioru i obróbki pozbiorowej, związanej przede wszystkim z suszeniem, czyszczeniem, transportem oraz składowaniem. Niektóre cechy nasion wiążą się także z procesami przetwórstwa, jako elementy charakterystyki i oceny surowca.